Republic of Iraq

၁၀၅။အီရတ္(Iraq)
Republic of Iraq

ေနာက္ခံသမိုင္းအက်ဥ္း

ယခင္က ေအာ္တိုမန္ အင္ပါယာ၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုျဖစ္ခဲ့ျပီး ပထမကမၻာစစ္အတြင္း ျဗိတိန္ကသိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၀ တြင္ ျဗိတိသွ် အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မွ ႏိုင္ငံေပါင္းခ်ဳပ္အသင္းၾကီးသို႔ ၀င္ေရာက္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္(၁၂) ႏွစ္ေက်ာ္ၾကာျပီးေနာက္ ၁၉၃၂ တြင္ ဘုရင္ႏိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ လြတ္လပ္ေရးရရွိခဲ့သည္။ ၁၉၅၈ ခုႏွစ္တြင္ သမၼတ ႏိုင္ငံျဖစ္လာခဲ့ျပီး ၂၀၀၃ ခုႏွစ္အထိ အာဏာရွင္မ်ားကသာ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ေနာက္ဆံုးအာဏာရွင္သမၼတမွာ ဆက္ဒမ္ဟူစိန္ (SADDAM Husayn) ျဖစ္သည္။ အီရန္ ႏွင့္နယ္ေျမအျငင္းပြားစစ္ပြဲ ၁၉၈၀ မွ ၁၉၉၈ အထိ (၈)ႏွစ္ၾကာျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ၁၉၉၀ တြင္ အီရတ္က ကူ၀ိတ္ ကိုသိမ္းပိုက္ခဲ့ျပီး အေမရိကန္ ဦးေဆာင္၍ ျပန္လည္ေမာင္းထုတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၉၁ ဇန္န၀ါရီ - ေဖေဖၚ၀ါရီ လမ်ားတြင္ျဖစ္းပြားေသာ ပင္လယ္ေကြ႔စစ္ပြဲတြင္ ကုလသမဂၢ ညြန္႔ေပါင္းတပ္မ်ားပါ၀င္ခဲ့သည္။ ကူ၀ိတ္မွ အီရတ္တို႔ ဆုတ္ခြါသြားျပီးေနာက္ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီမွအစုလိုက္အျပံဳလိုက္ ပ်က္စီးေစေသာလက္နက္မ်ား (WMD – Weapons of Mass Destrustion) တာေ၀း ပစ္ ဒံုးပ်ံမ်ားအားလံုးဖ်က္သိမ္းေပးရန္ ႏွင့္ ကုလသမဂၢ စစ္ေဆးေရး အဖြဲ႔မ်ားအားလက္ခံရန္ တိုက္တြန္းခဲ့သည္။ (၁၂) ေက်ာ္အခ်ိန္ကာလအတြင္း လံုျခံဳေရး ေကာင္စီ၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားကို လိုက္နာျခင္းမရွိခဲ့သည့္အတြက္ ၂၀၀၃ မတ္လ တြင္ အေမရိကန္ ဦးေဆာင္၍ အီရတ္သို႔ က်ဴးေက်ာ္စစ္ဆင္ႏႊဲျပီး ဆက္ဒမ္ဟူစိန္ အစိုးရ ကို ဖယ္ရွားပစ္ခဲ့သည္။ထို႔ေနာက္ ၂၀၀၈ ဒီဇင္ဘာ (၃၁) ရက္ေန႔အထိ အေမရိကန္စစ္တပ္ကို အီရတ္ ႏိုင္ငံတြင္ ထားရွိရန္ သေဘာတူညီ ခဲ့ျပီး ၎ သက္တမ္းကုန္ဆံုးသြားေသာအခါ ႏွစ္ႏိုင္ငံ လံုျခံဳေရး သေဘာတူညီမႈ (Security Agreement) ျဖင့္လံုျခံဳေရး အကူအညီေပးရန္ ၊ လြတ္လပ္စြာ ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ေသာ အစိုးရေပၚေပါက္ရန္ ဆက္လက္ထားရွိခဲ့သည္။ ၂၀၀၅ ေအာက္တိုဘာလ လူထုဆႏၵခံယူပြဲတြင္ အီရတ္လူထုက ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို ေထာက္ခံခဲ့ ၾကျပီး ၂၀၀၅ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္ေကာင္စီ (Concil of Representatives) ကို ေရြးေကာက္ခဲ့ၾကျပီး အဖြဲ႔၀င္ (၂၇၅) ေယာက္ပါ၀င္သည္။ အီဗရာဟင္ အယ္ - ဂ်ာဖါရီ (Ibrahim al – Jafari) ကို၀န္ၾကီးခ်ဳပ္အျဖစ္ခ်ယ္ခဲ့ျပီး ၂၀၀၆ ေမလတြင္ နူရီအယ္ မာလီကီ (Nuri al – Maliki) ၏ ေနရာတြင္ ဆက္လက္တာ၀န္ယူရမည္ျဖစ္၏။ ထိုလထဲ၌ပင္ ေကာင္စီအဖြဲ႔မွ အစိုးရ၀န္ၾကီးမ်ားခန္႔အပ္ခဲ့သည္။ ရာစုႏွစ္၀က္အၾကာ အီရတ္၏ ပထမဆံုးေရြးေကာက္ တင္ေျမာက္ေသာအစိုးရ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ၂၀၀၉ ဇန္န၀ါရီလ (၁) ရက္ေန႔တြင္ ျပည္နယ္ေကာင္စီမ်ားေရြးေကာက္ပြဲျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ကာဒစ္စတန္ ေဒသတြင္းအစိုးရ ႏွင့္ အက္ - တမင္ (ကယ္ကြက္) ျပည္နယ္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ေသာျပည္နယ္ သံုးခုမပါ၀င္ေပ။

ပထ၀ီအေနအထား
တည္ေနရာ
အေရွ႕အလယ္ပိုင္း ။ ပါရွန္းပင္လယေကြ႔ ႏွင့္ ထိစပ္။ အီရန္ ႏွင့္ ကူ၀ိတ္ ၾကား။

ေျမပံုအညႊန္း
အေရွ႕အလယ္ပိုင္း ၊

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 432,162 sq km
ေရ - 4,910 sq km
စုစုေပါင္း - 437,072 sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
အီရန္ - 1,458 km
ေဂ်ာ္ဒန္ - 181 km
ကူ၀ိတ္ - 240 km
ေဆာ္ဒီအာေရဗ် - 814 km
ဆီရီးယား - 605 km
တူရကီ - 352 km

ကမ္းရိုးတန္း
58 km

ရာသီဥတု
ကႏၱာရ ရာသီဥတု။ ေအးျမေသာေဆာင္းရာသီ။ ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႔တိမ္ကင္းစင္ေသာ ေႏြရာသီ။ အီရန္ ႏွင့္ တူရကီနယ္စပ္ေျမာက္ပိုင္းေဒသေတာင္တန္းမ်ားတြင္ေဆာင္းရာသီ၌ နွင္းထူထပ္စြာက်ျပီး ေႏြဦးသို႔ေရာက္လွ်င္ အရည္ေပ်ာ္သည္။အလယ္ပိုင္းႏွင့္ ေတာင္ပိုင္းတို႔တြင္ တစ္ခါတစ္ရံ ေရၾကီးေလ့ရွိသည္။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
က်ယ္ျပန္႔ေသာေျမျပန္႔အမ်ားစု။ အီရန္ႏွင့္နယ္စပ္တစ္ေလ်ာက္ ေတာင္ဘက္တြင္ ျမက္ပင္ရွည္မ်ား ေပါက္ေရာက္ေသာ ေရလႊမ္းႏႈန္းေျမ။ အီရန္ ႏွင့္ တူရကီ နယ္စပ္မ်ားတြင္ ေတာင္ထူထပ္။

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
ေရနံ ၊ သဘာ၀ဓါတ္ေငြ႕ ၊ေဖါစဖိတ္ ၊ ဆာလဖါ ။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 28,221,180 (2008)
လူဦးေရတုိးႏႈန္း 2.562 % (2008)
ေမြးဖြားႏႈန္း 30.77 / 1000 ဦးေရ (2008)
ေသဆံုးႏႈန္း 5.14 / 1000 ဦးေရ (2008)
ပွ်မ္းမွ်အသက္ က်ား - 68.32 ႏွစ္
မ - 70.99 ႏွစ္
စုစုေပါင္း - 69.92 ႏွစ္ (2008)

လူမ်ိဳး
အီရန္

တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳး
အာရပ္ - 75 % - 80 %
ကာ့ဒ္ - 15 % - 20 %
တာခိုမင္၊အဆီရီးယား - 5 %

ကိုးကြယ္မႈ
မြတ္စလင္ - 97 % (ရွီအိုက္ 60 / - 65 % ဆြန္နီ - 32 % - 37 %)
ခရစ္ယာန္ - 3 %

ဘာသာစကား
အာရပ္ ၊ ကာ့ဒ္ ၊တာခိုမင္၊ အဆီရီးယား ၊ အာေမးနီးယန္း ။

ျမိဳ႕ေတာ္
ဘဂၢဒက္ (Baghdad)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား