Liberia

၁၂၆။လစ္ဘားရီးယား (Liberia)

ေနာက္ခံသမိုင္းအက်ဥ္း

အေမရိကန္ လက္ေအာက္မွလြတ္ေျမာက္လာေသာ ကြ်န္မ်ားေနထိုင္ျပီး ၁၈၂၂ တြင္ လစ္ဘားရီးယား ႏိုင္ငံျဖစ္လာခဲ့သည္။ ၁၈၄၇ တြင္ အေမရိကန္ - လစ္ဘားရီးယား လူမ်ိဳးမ်ားမွ သမၼတႏိုင္ငံထူေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၄ မွ၁၉၇၁ အထိ သမၼတ ၀ီလီယံ တပ္မန္ (William Tubman) အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ၎ လက္ထက္တြင္ ႏိုင္္ငံျခား ရင္းနွီးျမဳွပ္နွံမႈမ်ားတိုးျမွင့္ခဲ့ျပီး မူလအေျခခ်ေနထိုင္သူမ်ားႏွင့္ ျပည္တြင္းေနထိုင္သူမ်ားၾကား စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး ၊ႏိုင္ငံေရးကြာဟခ်က္မ်ားအၾကား ေပါင္းကူးေပးခဲ့သည္။ ၁၉၈၀ တြင္ ဆမ္ျမဴရယ္ဒိုး (Samyel Doe) ဦးေဆာင္ေသာ စစ္တပ္မွအာဏာသိမ္းခဲ့ျပီး ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခုအၾကာ အာဏာရွင္စံနစ္ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ၁၉၈၉ ဒီဇင္ဘာတြင္ ခ်ားလ္စ္ေတလာ (Charles Taylor) ဦးေဆာင္၍ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈ ေပၚေပါက္လာခဲ့ျပီး ရွည္လ်ားေသာ ျပည္တြင္းစစ္အတြင္း Doe အသတ္ခံခဲ့ရသည္။ ၁၉၉၇ တြင္ ျပည္တြင္းစစ္ရပ္စဲျပီး ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပခဲ့ရာ ေတလာ အာဏာရရွိခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္တြင္ တိုက္ခိုက္မႈမ်ား ထပ္မံေပၚေပါက္လာခဲ့သည္။ ၂၀၀၃ ဩဂုတ္လတြင္ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲေရး သေဘာတူညီခ်က္ျဖင့္ စစ္ပြဲျပီးဆံုးသြားခဲ့ျပီး သမၼတ ခ်ားလ္စ္ေတလာ ႏႈတ္ထြက္ေပးခဲ့ရသည္။ထို႔ေနာက္ ၎ ကို ဆီအာရာ လီအြန္ ျပည္တြင္းစစ္တြင္ပါ၀င္ခဲ့မႈျဖင့္ စစ္ရာဇ၀တ္ေကာင္အျဖစ္ နယ္သာလန္ႏိုင္ငံေဟ့ဂ္ျမိဳ႕တြင္ ရံုးတင္တရားစြဲခဲ့သည္။ ၾကားျဖတ္အစိုးရမွ ႏွစ္ႏွစ္ၾကာ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ျပီး ၂၀၀၅ ဒီမိုကေရစီ ေရြးေကာက္ ပြဲတြင္ အီလန္ဂြ်န္ဆင္ ဆာလိဖ္ (Ellen Johnson Sirleaf) အႏိုင္ရရွိျပီး သမၼတျဖစ္လာခဲ့သည္။ လစ္ဘားရီးယားရွိ ကုလသမဂၢ စစ္တပ္မ်ား ႏိုင္ငံအႏွံ႔ ဆက္လက္တည္ရွိေနခဲ့ေသာ္လည္း လံုျခံဳေရးအေျခအေန ဆိုးရြားလ်က္ရွိေနဆဲျဖစ္ျပီး စစ္ဒဏ္ကို အလူးအလဲခံစားရသည့္အတြက္ လူမႈေရး၊စီးပြားေရး ျပန္လည္တည္ေဆာက္ရန္ ႏွစ္အေတာ္ၾကာ အခ်ိန္ယူရဦးမည္ ျဖစ္သည္။

ပထ၀ီအေနအထား
တည္ေနရာ
အေနာက္အာဖရိက။ ေျမာက္အတၱလႏိၱတ္သမုဒၵရာ ႏွင့္ ထိစပ္။ ကို႔ဒီအိုင္ဗိုရီႏွင့္ ဆီအာရာလီအြန္ ႏိုင္ငံမ်ားအၾကား။

ေျမပံုအညႊန္း
အာဖရိက ။

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 96,320 sq km
ေရ - 15,050 sq km
စုစုေပါင္း - 111,370 sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
ဂူနီးယား - 563 km
ကို႔ဒီအိုင္ဗိုရီ - 716 km
ဆီအာရာလီအြန္ - 306 km
ကမ္းရိုးတန္း
579 km

ရာသီဥတု
အပူပိုင္းေဒသ ။ ပူ၍စိုစြတ္။ ေျခာက္ေသြ႔ေသ ေဆာင္းရာသီတြင္ ေန႔ပူ ညေအး။စိုစြတ္၍ တိမ္ထူေသာ ေႏြရာသီတြင္ မိုးသည္းထန္စြာမၾကာခဏ ရြာသြန္း။]

မ်က္ႏွာျပင္အျမင့္ျခားနားခ်က္
အနိမ့္ဆံုးအပိုင္း အတၱလႏၱိတ္သမုဒၵရာ - 0 m
အျမင့္ဆံုးအပိုင္း ၀ူတိေတာင္ - 1,380 m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
သံရိုင္း ၊ သစ္ ၊ စိန္ ၊ ေရႊ ၊ေရအားလွ်ပ္စစ္။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 3,441,790 (2009)
လူဦးေရတိုးႏႈန္း 2.665 % (2009)
ေမြးဖြားႏႈန္း 42.62 / 1000 ဦးေရ (2008)
ေသဆံုးႏႈန္း 21.45 / 1000 ဦးေရ (2008)
ပွ်မ္းမွ်အသက္
က်ား - 40.71 ႏွစ္
မ - 43 ႏွစ္
စုစုေပါင္း - 41.84 ႏွစ္ (2009)

လူမ်ိဳး
လစ္ဘားရီးယန္း

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး
ေဒသခံတိုင္းရင္း အာဖရိကန္ - 95 %
အေမရိကန္ - လစ္ဘားရီးယန္း - 2.5 %
ကြန္ဂို - 2.5 %

ကိုးကြယ္မႈ
ခရစ္ယာန္ - 40 %
မြတ္စလင္ - 20 %
ရိုးရာယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈမ်ား - 40 %

ဘာသာစကား
အဂၤလိပ္ - 20 % (ရံုးသံုး)
လူမ်ိဳးစုစကားအမ်ိဳး (၂၀)

ျမိဳ႕ေတာ္
မြန္ရိုဗီယား (Monrovia)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား