Islamic Republic of Iran

၁၀၄။ အီရန္(Iran)
Islamic Republic of Iran

ေနာက္ခံသမိုင္းအက်ဥ္း

၁၉၃၅ ခုႏွစ္အထိ ပါရွာဟူ၍အမည္တြင္ခဲ့သည္။ ၁၉၇၉ တြင္ ဘုရင္စနစ္ဖ်က္သိမ္းခဲ့ျပီး ဘုရင္ရွားမိုဟာမက္ရီဇာဖါလာမီ(ရွားဘုရင္) ကိုျပည္ႏွင္ဒဏ္ေပး၍ အစၥလာမ္သမၼတ ႏိုင္ငံ ထူေထာင္ခဲ့သည္။ ကြန္ဆာေဗးတစ္ အုပ္စုမ်ားက ဘာသာေရးတစ္ရပ္တည္ေထာင္ ခဲ့သည္။၎အစိုးရတြင္ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒႏွင့္အညီ လႊတ္ေတာ္အမတ္မ်ား (Assembly of Experts) ကသာ ေရြးခ်ယ္ျပီး ဘာသာေရးတြင္ႏွံ႔စပ္ကြ်မ္းက်င္ေသာ က်မ္းတက္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးအား အာဏာအျပည့္အ၀အပ္ႏွင္း၍ အျမင့္ဆံုးေခါင္းေဆာင္ (Supreme Leader) အျဖင့္အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။၁၉၇၉ ႏို၀င္ဘာ ၄ ရက္မွ ၁၉၈၁ ဇန္န၀ါရီလ ၂၀ ရက္ေန႔အထိ တီဟီရန္ရွိ အေမရိကန္သံရံုးကို အီရန္ေက်ာင္းသားမ်ား စီးနင္းသိမ္းပိုက္ထားမႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ အီရန္ ႏွင့္အေမရိကန္ဆက္ဆံေရး တင္းမာခဲ့သည္။ ၁၉၈၀ မွ ၁၉၈၈ အထိ အီရက္ႏွင့္အျပင္းအထန္ စစ္ပြဲျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ယင္းစစ္ပြဲသည္ ပါရွန္း ပင္လယ္ေကြ႔အထိ က်ယ္ျပန့္လာခဲ့ျပီး၁၉၈၇ ႏွင့္ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ အီရန္စစ္တပ္ႏွင့္ အေမရိကန္ေရတပ္တို႔ ထိပ္တိုက္ေတြ႔ဆံုတိုက္ပြဲမ်ားျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ လဘဒြန္ အပါအ၀င္ အျခားေဒသမ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားေသာ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ားတြင္ အီရန္မွ အေထာက္အပံ့မ်ား မကင္းသည့္အျပင္ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ားတြင္ ဆက္လက္ ပါ၀င္ပတ္သတ္ေနျခင္း နူကလီးယား လက္နက္ ထုတ္လုပ္ရန္ၾကိဳးစားေနျခင္းတို႔ေၾကာင့္ အေမရိကန္ ကုလသမဂၢ ႏွင့္ ဥေရာပသမဂၢ တို႔မွ စီးပြားေးရး ပိတ္ဆို႔ဒဏ္ခတ္ ထားျပီးပို႔ကုန္ထိန္းခ်ဳပ္ထားသည္။ ၁၉၉၇ တြင္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးသမား ေဟာ့ဂ်က္ေအာ္ - အက္စလမ္ မိုဟာမက္ ခါတာမီ သမၼတ အျဖစ္ေရြးခ်ယ္ခံရျပီး ၂၀၀၀ ခုႏွစ္အတြင္း မက္ဂ်္လက္ (Majles) လႊတ္ေတာ္ကို လည္းျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲခဲ့သည္။ ျပည္သူလူထု၏ မေက်နပ္မႈမ်ားကိုျဖည့္ဆည္းရန္ အတြက္ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲရန္ မူ၀ါဒ တစ္ရပ္ ပမာာဏ စတင္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ အေရြးခ်ယ္ခံ မဟုတ္ေသာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားမွ ကြန္ဆာေဗးတစ္ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားက ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ဥပေဒမ်ားကို ပိတ္ပင္တားဆီး၍ အေႏွာင့္အယွက္ ေပးျခင္းမ်ားေၾကာင့္ အစိုးရ၏ ျပဳျပင္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားေႏွာင့္ေႏွးထိခိုက္ေစခဲ့သည္။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္တြင္ ေဒသတြင္း ေရြးေကာက္ပြဲ မ်ားျပဳ လုပ္၍ ၂၀၀၄ တြင္ ခုႏွစ္တြင္ မက္ဂ်လက္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ကြန္ဆာေဗးတစ္မ်ား ေရြးေကာက္ခံအစိုးရအေပၚတြင္ ျပန္လည္၍ ထိန္းခ်ဳပ္မႈမ်ားျပဳလုပ္ခဲ့ျပီး ၂၀၀၅ ခုႏွစ္တြင္ အစြန္းေရာက္၀ါဒီ မာမြတ္ အမာဒီနီဂ်တ္(Mahmud Ahmadinejad) သမၼတျဖစ္လာခဲ့သည္။ ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီမွ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မွားထုတ္ျပန္၍ယူေနရီယံထုတ္လုပ္မႈ ရပ္ဆိုင္းရန္ ၊ ႏူကလီးယား လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားရပ္ဆိုင္းရန္ ၊ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ အႏုျမဴစြမ္းအင္ ေအဂ်င္စီ (IAEA) ၏ ျပ႒ာန္းမႈမ်ား ႏွင့္ အညီ လိုက္နာေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္အမွတ္ (၁၇၃၇ | ၁၄၇၇ ႏွင့္ ၁၈၀၃) တို႔တြင္ အီရန္ နူကလီးယား အစီအစဥ္ ႏွင့္ တိုက္ခ်င္းပစ္ ဒံုးပ်ံ အစီအစဥ္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ပတ္သက္ေနေသာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား အေပၚပိိတ္ဆို႔ရန္ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခဲ့သည္။ထို႔ျပင္ နူကလီးယားျပန္႔ပြားေရး လႈပ္ရွားမႈမ်ားအတြက္ လံုျခံဳေရးေကာင္စီ အမိန္႔ေၾကျငာအမွတ္ (၁၃၃၈၂) အရ လည္းေကာင္း ၊ အၾကမ္းဖက္မႈတြင္ ေထာက္ပံ့ေပးမႈမ်ား အတြက္ အမိန္႔ေၾကျငာစာအမွတ္ (၁၃၂၂၄) အရ လည္ေကာင္း အေမရိကန္က အီရန္အေပၚ ပိတ္ဆို႔ အေရးယူမႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။

ပထ၀ီ အေနအထား
တည္ေနရာ
အေရွ႕အလယ္ပိုင္း ။အိုမန္္ပင္လယ္ေကြ႕ ကက္စပီယန္ပင္လယ္တို႔ႏွင့္ ထိစပ္။
အီရတ္ ႏွင့္ ပါကစၥတန္ တို႔ၾကား။

ေျမပံုအညႊန္း
အေရွ႕အလယ္ပိုင္း ။

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 1.636 သန္း sq km
ေရ - 12,000 sq km
စုစုေပါင္း - 1.248 သန္း sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
အာဖဂန္နစၥတန္ - 936 km
အာေမနီးယား - 35 km
အဇာဘိုင္ဂ်န္ပေရာ္ပါ - 432 km
အဇာဘိုင္ဂ်န္ - နက္ဇီဗန္ေဒသငယ္ - 179 km
အီရတ္ - 1,458 km
ပါကစၥတန္ - 909 km
တူရကီ - 499 km
တာ့ခမန္နစၥတန္ - 992 km

ကမ္းရိုးတန္း
2,440 km

ရာသီဥတု
မိုးအတန္အသင့္ နည္းပါး ။ တက္စပီယန္ကမ္းရိုးတန္း တေလွ်ာက္
အပူေလ်ာ့ပိုင္း ရာသီဥတု ။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
ႏိုင္ငံပတ္လည္ ၾကမ္းတမ္းေသာ ေတာင္ထူေသာ မ်က္ႏွာသြင္ျပင္။ အလယ္ပိုင္း
တြင္ ေျမျပင္ျမစ္၀ွမ္းႏွင့္ ကႏၱာရမ်ား ၊ ေတာင္မ်ားရွိ။ ကမ္းရိုးတန္းေဒသမ်ားတြင္
ျပတ္ေတာင္ေသာေျမျပန္႔မ်ားရွိ။

မ်က္ႏွာျပင္အျမင့္ျခားနားခ်က္
အနိမ့္ဆံုးအပိုင္း ကက္စပီယန္ပင္လယ္ - 28 m
အျမင့္ဆံုးအပိုင္း ကူး - အီဒါမာဗန္း - 5,671 m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
ေရနံ ၊ သဘာ၀ဓါေငြ႕ ၊ ေက်ာက္မီးေသြး ၊ ခရိုမီယမ္ ၊ ေၾကးနီ ၊ သံရိုင္း ၊
ခဲ ၊ မန္ဂနိ ၊ သြပ္ ၊ ဆာလဖါ။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 65,875,224 (2008)
လူဦးေရတုိးႏႈန္း 0.792 % (2008)
ေမြးဖြားႏႈန္း 16.89 / 1000 ဦးေရ (2008)
ေသဆံုးႏႈန္း 5.69 / 1000 ဦးေရ (2008)
ပွ်မ္းမွ်အသက္ က်ား - 69.39 ႏွစ္
မ - 72.4 ႏွစ္
စုစုေပါင္း - 70.86 ႏွစ္ (2008)

လူမ်ိဳး
အီရန္

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး
ပါရွန္း - 51 %
အဇါရီ - 24 %
ဂီလာကီႏွင့္ မာဇန္ဒါရာနီ - 8 %
တာ့ဒ္ - 7 %
အာရပ္ - 3 %
လား - 2 %
ဘလို႔ခ်္ - 2 %
တာ့မင္ - 2 %
အျခား - 1 %

ကိုးကြယ္မႈ
မြတ္စလင္ - 98 % (ရွီးအိုက္ - 89 % ဆြန္နီ - 9 %)
အျခား - 2 %

ဘာသာစကား
ပါရွန္း ႏွင့္ ပါရွန္းေဒသိယစကားမ်ား - 58 %
တာကစ္ေဒသိယစကားမ်ား - 26 %
ကာဒ့္ - 9 %
လာရီ - 2 %
ဘလ႔ိုခ်္ - 1 %
အာရပ္ - 1 %
တူရကီ - 1 %
အျခား - 2 %

ျမိဳ႕ေတာ္
တီဟီရန္ (Tehran)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား