Republic of Phillipines

၁၇၅။ ဖိလစ္ပိုင္
(Phillipines)
Republic of Phillipines

ေနာက္ခံသမိုင္း အက်ဥ္း

ဖိလစ္ပိုင္ ကြ်န္းမ်ားသည္ (၁၆) ရာစု အတြင္းတြင္ စပိ္န္ကိုလိုနီ ျဖစ္ခဲ့ျပီး (၁၈၉၈) ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္း စပိန္- အေမရိကန္ စစ္ပြဲျပီးဆံုးသြားေသာအခါ စပိန္မွ အေမရိကန္သု႔ိ လႊဲေျပာင္းေပးခဲ့သည္။ (၁၉၅၃) တြင္ ဖိလစ္ပိုင္သည္ ကိုယ္ပိုင္ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေန သဟာယႏိုင္ငံျဖစ္လာခဲ့သည္။ မန္ႏြယ္ စယူးဇြန္း (Manuel Quezon) ကို သမၼတအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္ခဲ့ျပီး ၁၀ႏွစ္ၾကာ လႊဲေျပာင္းေပးမႈ အစီအစဥ္အရ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ရန္ တာ၀န္ေပးအပ္ခဲ့သည္။
ဒုတိယ ကမၻာစစ္ အတြင္း (၁၉၄၂)တြင္ ဂ်ပန္တို႔၏ သိမ္းပိုက္မႈကို ခံခဲ့ရျပီး အေမရိကန္ႏွင့္ ဖိလစ္ပိုင္ တပ္မ်ားပူးေပါင္း၍ (၁၉၄၄ မွ ၄၅) အတြင္း ျပန္လည္ တိုက္ထုတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လ ၄ ရက္ေန႔တြင္ ဖိလစ္ပိုင္ သမၼတဟူ၍ လြတ္လပ္ေရးရရွိခဲ့သည္။ ၁၉၈၆ ခုႏွစ္တြင္ မနီလာရွိ “လူထု စြမ္းအား” အမည္ရွိ လႈပ္ရွားမႈျဖင့္ အႏွစ္ (၂၀) ၾကာ အာဏာရွင္ ဖါဒီနန္မားကို႔စ္(Ferdinand Marcos) ကို ဖယ္ရွား၍ ျပည္ႏွင္ဒဏ္ ေပးခဲျပီး ကိုရာဇြန္ အာကြီႏို (Corazon Aquino) သမၼတ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ သူမ၏ သမၼတ သက္တမ္းအတြင္း အာဏာသိမ္းရန္ ၾကိဳးပမ္းမႈမ်ား အၾကိမ္ၾကိမ္ ျဖစ္ပြားခဲ့ျပီ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး ျပန္လည္တည္ျငိမ္မႈ ရရွိေအာင္ၾကိဳးပမ္းရာ၌ အဟန္႔အတားမ်ားစြာ ျဖစ္ခဲ့ရသည္။ ၁၉၉၂ တြင္ ဖီဒယ္ရာမို႔စ္ (Fidel Ramos) သမၼတ ျဖစ္လာခဲ့ျပီး စီးပြားေရး၊ ႏိုင္ငံေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား ပိုမိုေအာင္ျမင္မႈရရွိခဲ့သည္။
ထိုႏွစ္ထဲ၌ပင္ ဖိလစ္ပိုင္ရွိ ေနာင္ဆံုးလက္က်န္ စစ္တပ္ အေျခစိုက္ စခန္းမ်ားကို အေမရိကန္မွ ရုတ္သိမ္းခဲ့သည္။ ၁၉၉၈ တြင္ ဂ်ိဳးဇက္ အက္စထရာဒါ (Joseph Estrada) သမၼတအျဖစ္ ေရြးေကာက္ျခင္းခံရျပီး ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ၎ အေပၚ လာဘ္ေပး လာဘ္ယူမႈျဖင့္ တရားစြဲခံရျပီး ဒုတိယလူထုစြမ္းအား လႈပ္ရွားမႈျဖင့္ ႏႈတ္ထြက္ေစခဲ့ျပီးေနာက္ ဒုတိယ သမၼတျဖစ္သူ ဂလိုရီယာ မာကာပါဂယ္ အာရိုယို (Gloria Macapagal - Arroyo) သမၼတျဖစ္လာခဲ့သည္။
၂၀၀၄ ေမလတြင္ အာရိုယို သည္ (၆) ႏွစ္ သက္တမ္းရွိ သမၼတ ရာထူးအတြက္ ေရြးခ်ယ္ျခင္း ခံရသည္။ ဖိလစ္ပိုင္ အစိိုးရသည္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၏ ႏိုင္ငံျခား အေျခစိုက္ အၾကမ္းဖက္ အဖြဲ႔ အစည္းမ်ားဟု စာရင္းသြင္းထားေသာ အၾကမ္းဖက္ အုပ္စု သံုးစု ႏွင့္ ရင္ဆိုင္ရလ်က္ရွိျပီး ၂၀၀၆ ႏွင့္ ၂၀၀၇ ႏွစ္မ်ားတြင္ အဓိက ေခါင္းေဆာင္မ်ားကို ဖမ္းဆီးရမိျခင္း ၊ သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ႏိုင္ျခင္းမ်ားေၾကာင့္ ေအာင္ျမင္မႈမ်ား ရရွိခဲ့သည္။
ဆယ္စုႏွစ္မ်ား ၾကာေအာင္ ထၾကြလာၾကေသာ ေတာင္ပိုင္းရွိ မြတ္စလင္ ေသာင္းက်န္းသူ အဖြဲ႔တစ္စုႏွင့္ ျငိမ္းခ်မ္းေရး သေဘာတူညီမႈ တစ္ခု ျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့ျပီး အျခားအဖြဲ႔တခုႏွင့္မူ ရပ္လိုက္ ျပန္စလိုက္ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား ျပဳလုပ္ေနဆဲျဖစ္သည္။

ပထ၀ီ အေနအထား
တည္ေနရာ
အေရွ႕ေတာင္အာရွ၊ ေတာင္ဖရုတ္ပင္လယ္ႏွင့္ ဖိလစ္ပိုင္ ပင္လယ္မ်ားၾကားရွိ ကြ်န္းစု။ ဗီယက္နမ္ အေရွ႕ဘက္။

ေျမပံုအညႊန္း
အေရွ႕ေတာင္အာရွ။

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ ၂၉၈,၁၇၀ Sq km
ေရ ၁,၈၃၀ sq km
စုစုေပါင္း ၃၀၀,၀၀၀ sq km
ကမၻာအဆင့္ ၇၉

ထိစပ္နယ္ေျမ
မရွိ

ကမ္းရိုးတန္း
၃၆,၂၈၉ km

ရာသီဥတု
အပူပိုင္းပင္လယ္ ။ အေရွ႕ေျမာက္မုတ္သံု (ႏို၀င္ဘာမွ ဧျပီလအထိ) အေနာက္ေတာင္ မုတ္သံု ေမလ မွ ေအာက္တိုဘာလ အထိ)။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
အမ်ားအားျဖင့္ ေတာင္ထူထပ္ျပီး၊က်ဥ္းေျမာင္း ကမ္းရိုးတန္း ၊ေျမနိမ့္မ်ား၊ က်ယ္ျပန္႔ေသာ ကမ္းရိုးတန္း ေျမနိမ့္မ်ားရွိ။

မ်က္ႏွာျပင္အျမင့္ျခားနားခ်က္
အနိမ့္ဆံုးအပိုင္း ဖိလစ္ပိုင္ ပင္လယ္ = 0 m
အျမင့္ဆံုးအပိုင္း အပိုေတာင္ = ၂၉၅၄ m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
သစ္၊ ေရနံ၊ နီကယ္၊ ကိုေဘာ့သတၱဳ၊ ေငြ၊ ေရႊ၊ ဆား၊ေၾကးနီ။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ ၉၇,၉၇၆,၆၀၃ (၂၀၀၉)
လူဦးေရၾကီးမားမႈကမၻာ့အဆင့္ = ၁၃
လူဦးေရတိုးႏႈန္း ၁.၉၅၇ % (၂၀၀၉)
ေမြးဖြားႏႈန္း ၂၆.၀၁/၁၀၀၀ ဦးေရ (၂၀၀၉)
ေသဆံုးႏႈန္း ၅.၁ / ၁၀၀၀ ဦးေရ (၂၀၀၉)
ပွ်မ္းမွ်အသက္ က်ား = ၆၈.၁၇ ႏွစ္
မ = ၇၄.၁၅ ႏွစ္
စုစုေပါင္း = ၇၁.၀၉ ႏွစ္ (၂၀၀၉)

လူမ်ိဳး
ဖိလစ္ပိုင္

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး
တာဂါေလာ့ = ၂၈.၁ %
သယ္ဘြာႏို = ၁၃.၁ %
ဘီဆာရာ / ဘီနီဆာရာ = ၇.၆ %
ဟီလီေဂႏြန္ အီေလာင္ဂို =၇.၅ %
ဘီေတာ =၆%
၀ါေရး = ၃.၄ %
အျခား =၂၅.၃ %

ကိုးကြယ္မႈ
ရိုမန္ကက္သလစ္ = ၈၀. ၉ %
မြတ္စလင္ = ၅%
ေ၀ဂလိ = ၂.၈ %
အစ္ဂလီရွားနီ ခရစ္စၥတို = ၂.၃ %
အစ္ဂလီပါယန္ = ၂%
အျခား ခရစ္ယာန္ = ၄.၅ %
အျခား = ၁.၈ %
အမည္မသိ = ၀.၆ %
ဘာသာမဲ့ = ၀.၁ %

ဘာသာစကား
ဖိလစ္ပိုင္ (ရုံးသုံး)
အဂၤလိပ္ (ရုံးသုံး)
တာဂါေလာ့ ၊ သယ္ဘြာႏို ၊ အီလိုကာႏို၊ ဟီလီေဂႏြန္၊ ဘီေတာ၊ ၀ါေရး၊ ပမ္ပန္ဂိုႏွင့္ ပန္ဂန္ဆီနန္ စသည့္အဓိက ေဒသိယစကား ရွစ္မ်ိဳး။

ျမိဳ ႔ေတာ္
မနီလာ( Manila)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား