Islamic Republic of Afghanistan

၁။ အာဖဂန္နစၥတန္ (Afghanistan)

Islamic Republic of Afghanistan

ေနာက္ခံသမိုင္း အက်ဥ္း
၁၇၄၇ ခုႏွစ္တြင္ အာဖတ္ရွန္းနူရာနီသည္ ပတ္ရွာဘန္လူမ်ိဳးမ်ားကိုစုစည္း၍ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံကို ထူေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၉ ခုႏွစ္ျဗိတိန္ထံမွ လြတ္လပ္ေရးရသည့္အခ်ိန္အထိ အာဖဂန္သည္ ျဗိတိန္ႏွင့္ ရုရွအင္ပါယာ ႏိုင္ငံႏွစ္ခုၾကားတြင္ စစ္ေဆး ၾကားခံႏိုင္ငံအျဖစ္ တည္ရွိခဲ့သည္။ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္ အာဏာသိမ္းမႈႏွင့္ ၁၉ရ၈ခုႏွစ္ ကြန္ျမဴနစ္ တန္ျပန္အာဏာသိမ္းမူတို႔ေၾကာင့္ ဒီမုိကေရစီ စနစ္ဆိတ္သုဥ္းခဲ့သည္။ ၁၉ရ၉ ခုႏွစ္တြင္ ဆိုဖီယက္ယူနီယံမွ က်ဳေက်ာ္၀င္ေရာက္ခဲ့ျပီး အာဖဂန္ကြန္ျမဴနစ္အစိုးရ ေပါက္စကို ေထာက္ပံ့ေပးခဲ့ျပီး မဆံုးေသာစစ္ပဲြ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ႏိုင္ငံတကာ အေထာက္အပ့ံခံ ကြန္ျမဴနစ္ ဆန္႔က်င္ေရး မူဂ်ာဟစ္ဒင္ သူပုန္တို႔၏ ေတာ္လွန္မႈမ်ားေၾကာင့္ ၁၉၈၉ တြင္ ဆိုဖီယက္ က်ဴးေက်ာ္မႈ အဆံုးသတ္ခဲ့သည္။

ေနာက္ဆက္တြဲအားျဖင့္ ျပည္တြင္းစစ္ အမ်ားအျပားျဖစ္ပြားခဲ့ျပီး ပါကစၥတန္ ဦးေဆာင္ ေဆာင္ရြက္မႈျဖင့္ ၁၉၉၄ တြင္ ျပည္တြင္းစစ္မ်ားႏွင့္ မင္းမဲ့စရုိက္မ်ား ရပ္ဆုိင္း သြားခဲ့သည္။ ၁၉၉၆တြင္ ျမိဳ႕ေတာ္ကဘူး၌ တာလီဘန္အစိုးရ အာဏာရရွိခဲ့သည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာ (၁၁)ရက္ နယူးေယာက္ျမိဳ႕ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး အေဆာက္အဦး အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မႈေနာက္ပိုင္း အေမရိကန္ ၊ မဟာမိတ္မ်ားနွင့္ ေျမာက္ပိုင္း တာလီဘန္ ဆန္႔က်င္ေရးတပ္စုေပါင္းတို႔ ပူးေပါင္းတိုက္ခိုက္၍ အိုစမာဘင္လာဒင္ကို အကာအကြယ္ ေပးထားေသာ တာလီဘန္အစိုးရကို ဖယ္ရွားပစ္ခဲ့သည္။

၂၀၀၁ ခုႏွစ္ ကုလသမဂၢ ဦးေဆာင္ေသာ ဘြန္းတြန္းဖရင့္ (Bonn Conference) မွခ်မွတ္ေသာ နိုင္ငံေရးျပန္လည္တည္ေဆာက္မႈ မူ၀ါဒမ်ားအရ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္တြင္ဖဲြ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒနွင့္ သမၼတေရြးေကာက္ပဲြကိုလည္ေကာင္း၊ ၂၀၀၅ ခုနွစ္တြင္ အမ်ိဳးသားညီလာခံ ေရြးေကာက္ပဲြမ်ားကိုလည္ေကာင္း ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့သည္။၂၀၀၄ ခုနွစ္ဒီဇင္ဘာလတြင္ ပထမဦးဆုံး ဒီမိုကေရစီနည္းအရ ေရြးေကာက္ျပီး ဟာမစ္ကာဇုိင္း သမၼတျဖစ္လာခဲ့သည္။ ေနာက္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာတြင္ အမ်ိဳးသားညီခံ က်င္းပခဲ့သည္။ ဗဟုိအစုိးရတစ္ရပ္ကို ေအာင္ျမင္စြာ တည္ေထာင္ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ အေရွ႕ပိုင္း ျပည္နယ္မ်ားရွိ တာလီဘန္အၾကြင္းက်န္ သူပုန္မ်ား၏ ပုန္ကန္ထၾကြမႈမ်ားက အာဖဂန္ အစိုးရ အတြက္ အဓိက အခက္အခဲ အျဖစ္ရွိေနသည္။

ပထ၀ီ အေနအထား
တည္ေနရာ
အာရွတုိက္ေတာင္ပိုင္း ၊ ပါကစၥတန္ နိုင္ငံ၏ အေနာက္ဘတ္ နွင့္ ေျမာက္ဘက္ ၊အီရန္နိုင္ငံအေရွ႕ဘက္။

ဧရိယာ အက်ယ္အ၀န္း
ကုန္းေျမ = 647,500 စတုရန္း ကီလိုမီတာ
ေရ = ၀ စတုရန္း ကီလိုမီတာ စုစုေပါင္း=647,500 စတုရန္းကီလိုမီတာ။

ထိစပ္နယ္ေျမ
တရုတ္ 76 km, အီရန္ 936 km, ပါကစၥတန္ 2430 km, တာဂ်စ္ကစၥတန္ 1206 km, တာ့ခပန္နစၥတန္ 744km, ဥဇဘတ္ကစၥတန္ 137 km, စုစုေပါင္း=5,529 km

ကမ္းရုိးတန္း
မရွိ၊ ကုန္းတြင္းပိတ္

ရာသီဥတု
မိုးေခါင္ေျခာက္ေသြ႔ ၊ ေဆာင္းရာသီ အေအးလြန္ ၊ ေႏြရာသီ အပူလြန္။

ေျမမ်က္နွာသြင္ျပင္
ေတာင္တန္းထူထပ္ ၊ ေျမာက္ နွင့္ အေနာက္ေတာင္ ဘက္တြင္ ေျမျပန္႔ ။

ပင္လယ္ေရျပင္အထက္
အနိမ့္ဆုံးအပိုင္း အမ္မူဒါရာ 258 m
အျမင့္ဆုံးအပုိင္း ေနာင္ရွတ္ 7,485 m

သဘာ၀ အရင္းအျမစ္
သဘာ၀ဓါတ္ေငြ႕၊ ေရနံ၊ ေက်ာက္မီးေသြး၊ ေၾကး၊ ခရုိမုိက္သံ၊ ဘရုိက္၊ ဆလဖာ၊ ခဲ၊ သြပ္၊ သံရုိင္း၊ ဆား၊ အဖိုးတန္။ အဖိုးနည္း၊ ေက်ာက္မ်က္။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 32,738,376 (2008 , ဂ်ဴလုိင္ စာရင္း)
လူဦးေရတိုးႏႈန္း 2.626 % (2008 , စာရင္း)
ေမြးဖြားႏႈန္း 45.82/ 1000 ဦးေရ (2008 စာရင္း)
ေသဆံုးႏႈန္း 19.56 / 1000 ဦးေရ (2008 )
ပ်မ္းမွ်သက္တမ္း က်ား 44 . 04 ႏွစ္ မ - 44 .09 ႏွစ္

တို္င္းရင္းသားလူမ်ိဳးစု
ပတန္ 42% ၊ တာဂ်စ္ 27% ၊ ဟာဇာရာ 9% ၊ ဥဇဘတ္ 9% ၊ အိုင္မတ္ 4% ၊ တာ့ခမန္း 3%၊ ဘလို႔ခ 2% ၊ အျခား 4% ။

ကိုးကြယ္မႈ
ဆြန္နီမြတ္ဆလင္ 80% ၊ ရွီးအိုက္မြတ္ဆလင္ 19% ၊ အျခား 1% ။

ဘာသာစကား
အာဖဂန္ပါရွန္ (သို႔) ဒါရိ (ရုံးသံုး) 50% ပထို (ရုံးသုံး) 35%, တာကစ္ 11% , အျခားလူနည္းစု ဘာသာစကား အမ်ဳိ: (30) 40% ။

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား