Republic of Chile

၄၄။ခ်ီလီ(Chile)
Republic of Chile

ေနာက္ခံသမိုင္းအက်ဥ္း

(၁၆)ရာစု စပိန္တို႔ ၀င္ေရာက္မလာခင္က ခီ်လီေျမာက္ပိုင္းတြင္ အင္တာလူမ်ိဳးမ်ား အုပ္စိုးလ်က္ရွိျပီး ေတာင္ပိုင္းႏွင့္အလယ္ပိုင္းတြင္ အာရုကန္နီးယန္း (မာပူခ်က္) လူမိ်ဳးမ်ားေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ၁၈၁၀ ခုႏွစ္တြင္ စပိန္ထံမွ လြတ္လပ္ေရးေၾကျငာခဲ့ေသာ္လည္း ၁၈၁၈ ခုႏွစ္အထိ အျပည့္အ၀ လြတ္လပ္ေရး မရွိေသးေပ။ ၁၈၇၉ မွ ၁၈၈၃ အတြင္းျဖစ္ပြားေသာပစိဖိတ္စစ္ပြဲတြင္ ခ်ီလီက ပီရူးႏွင့္ ဘိုလီးဗီးယားကို အႏိုင္ရရွိခဲ့ျပီး ယေန႔ေခတ္ ေျမာက္ပိုင္းေဒသနယ္ေျမမ်ား ရရွိခဲ့သည္။ ၁၈၈၀ ခုႏွစ္မ်ားအထိ အာရူးကန္းနီးယန္း အင္ဒီးယန္းမ်ားကို လက္ ေအာက္ခံအျဖစ္သြတ္သြင္းႏိုင္ျခင္းမရွိေသးေပ။ ဆယ္ဗာဗို အလန္ဒီ ၏ မာ့ခ္စ္၀ါဒီ အစိုးရ သံုးႏွစ္အၾကာ အုပ္ခ်ဳပ္ ျပီးေနာက္ ၁၉၇၃ တြင္ ဩဂတ္စတိုပီဒိုေရွး ဦးေဆာင္ေသာ စစ္တပ္ကအာဏာသိမ္းခဲ့သည္။ ၁၉၉၀ တြင္ လြတ္ လပ္စြာေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ေသာ သမၼတ ေပၚေပါက္လာသည္အထိ ပီဒိုေရွး အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ားမွ စ၍ တည္ျငိမ္ေသာစီးပြားေရးေပၚလစီမ်ား ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ျခင္းေၾကာင့္ စီးပြားေရးပံုမွန္တိုးတက္လာခဲ့ျပီး ဆင္းရဲမြဲေတမႈႏႈန္း တစ္၀က္ေက်ာ္ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ခဲ့သည္။ ဒီမိုကေရစီႏွင့္ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္အစိုးရ ေပၚေပါက္ေရးအတြက္ ခိုင္မာေသာ အေထာက္အကူတစ္ရပ္ျဖစ္ခဲ့သည္။ တည္ျငိမ္ေသာဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ခ်ီလီႏိုင္ငံသည္ ေဒသတြင္းႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာတြင္ ဦးေဆာင္မႈ အခန္းက႑၌ပါ၀င္ ရပ္တည္လ်က္ရွိသည္။

ပထ၀ီ အေနအထား
တည္ေနရာ
ေတာင္အေမရိကေတာင္ပိုင္း။ ေတာင္ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ ႏွင့္ ထိစပ္။ ပီရူး ႏွင့္ အာဂ်င္တီးနားၾကား။

ေျမပံုအညႊန္း
ေတာင္အေမရိက။

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 748,800 sq km
ေရ - 8,150 sq km
စုစုေပါင္း - 756,950 sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
အာဂ်င္တီးနား - 5308 km
ဘိုလီဗီးယား - 860 km
ပီရူး - 171 km

ကမ္းရိုးတန္း
6,435 km

ရာသီဥတု
အပူအေအးသမမွ်တ ။ ေျမာက္ဘက္တြင္ ကႏၱာရရာသီဥတု အလယ္ပိုင္းတြင္
ေျမထဲပင္လယ္ရာသီဥတု။ ေတာင္ပိုင္းတြင္ ေအး၍စိုထိုင္းေသာရာသီဥတု။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
ကမ္းရိုးတန္းေတာင္နိမ့္မ်ားရွိ။ ေျမဩဇာေကာင္းမြန္ေသာ အလယ္ပိုင္းေတာင္ၾကား
အေရွ႕ဘက္တြင္ ၾကမ္းတမ္းေသာ အင္ဒီးေတာင္တန္း။

မ်က္ႏွာျပင္အထက္ျခားနားခ်က္
အနိမ့္ဆံုးအပိုင္း ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ - 0 m
အျမင့္ဆံုးအပ္ိုင္း နီဗာဒို အိုေဂ်ာ့ ဒယ္ဆယ္လာဒို - 6,880 m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
ေၾကးနီ ၊သစ္ ၊သံရိုင္း၊ နိုက္ထရိတ္ ၊ အဖိုးတန္သတၱဳမ်ား၊ ေမာ္လစ္ဒီယမ္ ၊ေရအားလွ်ပ္စစ္။


လူ ့အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 16.454,143 ဦးေရ (2008)
လူဦးေရတိုးနႈန္း 0.905 % (2008)
ေမြးဖြားနႈန္း 14.82 /1000 ဦးေရ (2008)
ေသဆုံးနႈန္း 5.77 / 1000 ဦးေရ (2008)
ပွ်မ္းမွ်အသက္္ က်ား - 73.88 ႏွစ္
မ - 80.59 ႏွစ္
စုစုေပါင္း - 77.15 ႏွစ္

လူမ်ိဳး
ခ်ီလီ ။

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး
လူျဖဴ ႏွင့္ အေမရင္းဒီးယန္းလူျဖဴ - 95.4 %
မာပူခ်ီ - 4 %
အျခား႒ာေနတိုင္းရင္းသားမ်ား - 0.6 %

ကိုးကြယ္မႈ
ရိုမန္ကက္သလစ္ - 70 %
ဧ၀ံဂလီ - 15.1 %
ေယေ၀ါဟာသက္ေသ - 1.1 %
အျခားခရစ္ယာန္ - 1 %
အျခား - 4.6 %
ဘာသာမဲ့ - 8.3 %

ဘာသာစကား
စပိန္ (ရံုးသံုး) ၊ မာပူဒန္ဂန္ ၊ ဂ်ာမန္ ၊ အဂၤလိပ္။

ျမိဳ႕ေတာ္
ဆန္တီေယဂို (Santiago)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား