Repubic of Cote d' Ivoire

၅၅။ကို႔ဒီအိုင္ဗိုရီ
(Cote d’Ivoire)
Repubic of Cote d’ Ivoire

ေနာက္ခံသမိုင္း အက်ဥ္း
၁၉၆၀ ခုႏွစ္ လြတ္လပ္ေရး ျပီးခ်ိန္မွစ၍ျပင္သစ္ႏွင့္ ရင္းႏွီးစြာဆက္ဆံခဲ့သည္။ ကိုကိုး ထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်မႈ တိုးတက္လာျခင္းႏွင့္ ႏိုင္ငံျခား ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံမႈတို႔ေၾကာင့္ အေနာက္အာဖရိက ႏိုင္ငံမ်ားတြင္စီးပြားေရးအေတာက္ တင္းဆံုးႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ႏိုင္ငံေရးမတည္ျငိမ္မႈမ်ားကိုထိန္းသိမ္းႏိုင္စြမ္းမရိွေသးေပ။ ၁၉၉၉ ခုတြင္ ႏိုင္ငံသမိုင္းတစ္ေလ်ာက္တြင္ ပထမဦးဆံုးအၾကိမ္အျဖစ္ စစ္တပ္မွအာဏာသိမ္းျပီး အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ခဲ့သည္။ စစ္အစိုးရေခါင္းေဆာင္ ေရာဘက္ဂူအိ သည္ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္တြင္က်င္းပေသာေရြးေကာက္ပြဲကို ေျဗာင္ ဖ်က္သိမ္း ခဲ့ ျပီး ကိုယ့္ကိုယ္ကို အႏိုင္ရသူအျဖစ္ ေၾကျငာျပီး အာဏာလက္မလႊတ္ခဲ့ေပ။ လူထုကန္႔ကြက္ ဆႏၵျပမႈမ်ားေၾကာင့္ ရာထူးမွ ဖယ္ရွားေပးခဲ့ရျပီး ေလာရင့္ ဂ်ီဘာဂ်ီဘို (Laurenf GbaGbo) အာဏာ ရရွိလာခဲ့သည္။ အိုင္ဗိုရီ စစ္တပ္မွ ကန္႔ကြက္မေက်နပ္သူမ်ားက ၂၀၀၂ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ တြင္ အာဏာသိမ္းရန္ၾကဳိးစားခဲ့ေသာ္လည္း မေအာင္ျမင္ခဲ့ေပ။ သူပုန္တပ္မ်ားက ႏိုင္ငံ၏ေျမာက္ဘက္ျခမ္းကို သိမ္းပိုက္ထားခဲ့သည္။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ လီနက္-မာကူးစစ္ျငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္အရ ညြန္ ့ေပါင္းအစိုးရ တစ္ရပ္တည္ေဆာက္၍ ၀န္ၾကီးရာထူး ေနရာမ်ားခန္႕အပ္ခဲ့သည္။ သံုးလမွ် ၾကာေအာင္ေရွ႕မတိုး၊ ေနာက္မဆုတ္သာအၾကပ္အတည္းျပီးေနာက္ ၂၀၀၃ ဒီဇင္ဘာလတြင္ သမၼတဂ်ီဘာဂ်ီဘိုႏွင့္ သူပုန္စစ္တပ္မ်ားသည္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္အတိုင္း ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾက သည္။ သို႔ေသာ္ ေျမယာျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ႏွင့္ ႏိုင္ငံသားျဖစ္မႈအေျခခံလိုအပ္ခ်က္မ်ားစသည့္ ကိစၥရပ္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ မတ္လ တြင္ သမၼတ ဂ်ီဘာဂ်ီဘိုႏွင့္နယူးဖို႔ (တပ္သစ္) သူပုန္ေခါင္းေဆာင္ေဟာင္း ဂူအီေလာ္မီ ဆိုရို (GuiIlaume Soro) တို႔ အြာဂါေဒါင္ေဂါင္ ႏိုင္ငံေရး သေဘာတူ ညီခ်က္စာခ်ဳပ္ကိုလက္မွက္ေရးထိုးခဲ့သည္။ အဆိုပါ စာခ်ဳပ္အရ ဆိုရိုက ဂီ်ဘာဂ်ီဘို အစိုးရတြင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ျပီး ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ေျမာက္ပိုင္း ျပန္လည္ေပါင္းစည္းရန္ သူပုန္တပ္မ်ားကို ႏိုင္ငံေတာ္တပ္ထဲတြင္ တာ၀န္ေပးရန္ႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားက်င္းပရန္ သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာေသာျပင္သစ္ တပ္ သားမ်ား ႏွင့္ ကုလသမဂၢတပ္မ်ားသည္ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ား၏ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားကို ကူညီရန္ႏွင့္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ အိုင္ဗီရီ တြင္ ဆက္လက္တည္ရွိေနသည္။

ပထ၀ီ အေနအထား
တည္ေနရာ
အေနာက္အာဖရိက ။ ေျမာက္အတၱလႏိၱတ္ သမုဒၵရာ ႏွင့္ ထိစပ္။ ဂါနာ ႏွင့္ လစ္ေဘးရီးယား ႏိုင္ငံတို႔ၾကား ။

ေျမပံုအညႊန္း
အာဖရိက ။

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 318,000 sq km
ေရ - 44,60 sq km
စုစုေပါင္း - 322,460 sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
ဘာကီနာဖါဆို - 584 km
ဂါနာ - 668 km
ဂူနီးယား - 610 km
လစ္ေဘးရီးယား - 716 km
မာလီ - 532 km

ကမ္းရိုးတန္း
515 km

ရာသီဥတု
ကမ္းရိုးတန္းတစ္ေလ်ာက္ အပူပိုင္းေဒသရာသီဥတု ။ေျမာက္ဘက္စြန္းတြင္ အတန္အသင့္ မိုးေခါင္။
နို၀င္ဘာ မွ မတ္လ အထိ ေႏြးေထြးေျခာက္ေသြ႔ေသာရာသီဥတု ။ မတ္လ မွ ေမလ အထိ
ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႔ေသာ ရာသီဥတု ။ ဇြန္လ မွ ေအာက္တိုဘာလအထိ ပူ၍ စိုစြတ္ေသာရာသီဥတု။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
အမ်ားအားျဖင့္ ျပန္႔ျပဴးေသာ ၊ လႈိင္းထေသာေျမျပန္႔မ်ား ၊ အေနာက္ေျမာက္ဘက္တြင္ေတာင္မ်ား။

မ်က္ႏွာျပင္အျမင့္ျခားနားခ်က္
အနိမ့္ဆံုးအပိုင္း ဂူနီွးယား ပင္လယ္ေအာ္ - 0 m
အျမင့္ဆံုးအပ္ုိင္း နင္ဘာေတာင္ - 1,752 m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
ေရနံ ၊သဘာ၀ဓါတ္ေငြ႔ ၊ စိန္ ၊ မဂၢနိ ၊ သံရိုင္း ၊ ကိုေဗာ့သတၱဳ ၊ ေဘာက္ဇိုက္ ၊
ေၾကးနီ ၊ ေရႊ ၊ နီကယ္ ၊ ဆီလီကာသဲ ၊ ရႊံ႔ေစး ၊ ကိုကိုး ၊ ေကာ္ဖီ ၊ ဆီအုန္းေရအားလွ်ပ္စစ္ ။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 20,179,602
လူဦးေရတိုးႏႈန္း 2.156 % (2008)
ေမြးဖြားနႈန္း 32.73 / 1000 ဦးေရ (2008)
ေသဆံုးႏႈန္း 11.17 /1000 ဦးေရ (2008)
ပွ်မ္းမွ်အသက္ က်ား - 53.95 ႏွစ္
မ - 55.35 ႏွစ္
စုစုေပါင္း - 54.64 ႏွစ္

လူမ်ိဳး
အိုင္ဗိုရီယန္ ။

တိုင္းရင္းသားလူမိ္်ဳး
အက္ခန္ - 42.1 %
ေဗာ္လတိုင္းက်ဳ (သို႔) ဂါး - 17.6 %
ေျမာက္ပိုင္း မန္ဒီ - 16.5 %
ခရပ္ - 11 %
ေတာင္ပိုင္းမန္ဒီ - 10 %

ကိုးကြယ္မႈ
မြတ္စလင္ - 36.6 %
ခရစ္ယာန္ - 32.8 %
လူမ်ိဳးစုရိုးရာ - 11.9 %
ဘာသာမဲ့ - 16.7 %

ဘာသာစကား
ျပင္သစ္ (ရံုးသံုး)
ေဒသိယ ဘာသာစကားမ်ား အမ်ိဳး (၆၀) ။ယင္းတို႔အထဲတြင္ ဒိုင္အူလား စကားကိုအသံုးမ်ားသည္။

ျမိဳ႕ေတာ္
ရမ္ေမာက္ဆူးစကၠရို (Yamoussoukeo)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား