Kyrgyz Republic

၁၂၁။ကာဂ်စ္စတန္(Kyrgyz stan)
Kyrgyz Republic

ေနာက္ခံသမိုင္းအက်ဥ္း

အာရွတိုက္အလယ္ပိုင္းရွိ အလြန္လွပေသာ သဘာ၀အလွအပမ်ားႏွင့္ လွည့္လည္ သြားလာက်က္စားေသာ ေနာ္မန္ဒစ္ (Nomadic) ရိုးရာ လူမ်ိဳးမ်ားေနထိုင္ေသာႏုိင္ငံ ျဖစ္၏။ ၁၈၇၅ တြင္ ရုရွပိုင္နက္ အတြင္းသို႔တရား၀င္ သိမ္းသြင္းခဲ့သည္။ ၁၉၆၁ တြင္ ဇါဘုရင္ အင္ပါယာကို ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ခဲ့ျပီး ကာဂ်စ္လူဦးေရ၏ ေျခာက္ပံုတစ္ပံုခန္႔ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရသည္။ ၁၉၃၆ တြင္ ဆို္ဗီယက္ျပည္ေထာင္စု အတြင္းပါ၀င္ခဲ့ျပီး ၁၉၉၁ ဆိုဗီယက္ ျပိဳကဲြေသာအခါ လြတ္လပ္ေရး ရရွိခဲ့သည္။ ၂၀၀၅ ေႏြဦးတြင္ ႏိုင္ငံအ၀ွမ္း လူထုဆႏၵျပမႈၾကီးမ်ားေပၚေပါက္ခဲ့ျပီး ၁၉၉၀ ခုႏွစ္ ကတည္းက အုပ္ခ်ဳပ္လာခဲ့ေသာ သမၼတ အက္စခါ အကာၡအိဗ္ (Askar Akaev) ကိုျဖဳတ္ခ်ခဲ့သည္။ ၂၀၀၅ ဇူလိုင္လတြင္ သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပခဲ့ျပီး ယခင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ေဟာင္း ခါမန္ဘက္ဘာကိဗ္ (Kurmanbek Bakiev)က အျပတ္အသတ္ အနိုင္ရရွိခဲ့သည္။ အတိုက္အခံ ပါတီ မွ ဦးေဆာင္၍ ၂၀၀၆ ဧျပီ ေမႏွင့္ႏို၀င္ဘာလမ်ားတြင္ တစ္ရွကက္ ျမိဳ႕တြင္ ဆႏၵျပပဲြမ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့မႈေၾကာင့္ ဖဲြ႔စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒသစ္တစ္ရပ္ ေရးဆဲြ၍ သမၼတ၏လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာအခ်ိဳ႕ကို ပါလီမန္ႏွင့္အစိုးရအဖဲြ႔၍ လႊဲေျပာင္းေပးရန္ ျပဌာန္းခဲ့သည္။ ၂၀၀၆ ဒီဇင္ဘာတြင္ကာဂ်စ္စတန္ ပါလီမန္မွ ၂၀၀၆ ႏို၀င္ဘာလက ျပဌာန္းခဲ့ေသာ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အသစ္တြင္ ဖယ္ရွားျခင္းခံခဲ့ရေသာ သမၼတ၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာမ်ားျပန္လည္အပ္ႏွင္းရန္ အေျခခံဥပေဒ ျပန္လည္ျပင္ဆင္္ေရးအတြက္ မဲေပးခဲ့ၾကသည္။ ၂၀၀၇ စက္တင္ဘာလတြင္ ေႏွာင္းပိုင္းတြင္ အဆိုပါ အေျခခံဥပေဒ ႏွစ္ရပ္စလံုးကို တရားမ၀င္အျဖစ္ေၾကျငာခဲ့သည္။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္ အကၡာအိဗ္ ျပဌာန္းခဲ့ေသာ အေျခခံဥပေဒ ျပန္လည္ သံုးစဲြခဲ့ျပီး ဘာကိဗ္ က လူထုဆႏၵခံယူပြဲ အတုအေယာင္ျဖင့္ အတည္ျပဳခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ သမၼတက ပါလီမန္ကို ဖ်က္သိမ္းပစ္ခဲ့ျပီး ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပခဲ့သည္။ ဒီဇင္ဘာ ၂၀၀၇ တြင္ သမၼတ၏ ပါတီသစ္ အက္ခဂ်ိဳ (Ak Jol) အႏို္င္ရရွိျပီး အာဏာရယူခဲ့သည္။ လက္ရွိကာလတြင္ ႏိုင္ငံေတာ္ပိုင္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ား ပုဂၢလိကပိုင္ျပဳေရး ၊ ဒီမိုကေရစီ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးလြတ္လပ္စြာ လႈပ္ရွားမႈမ်ားအေပၚ တင္းၾကပ္ျခင္း ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈမ်ား ေလ်ာ့ခ်ေရး ၊ ေဒသတြင္းတိုင္းရင္းသား အခ်င္းခ်င္း ဆက္ဆံေရး တိုးတက္ေရး ၊ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္လုပ္ေရး ၊ ကုန္ေစ်းႏႈန္းမ်ားျမင့္တက္လာျခင္း၊ အၾကမ္းဖက္တိုက္ဖ်က္ေရး စသည့္ ကိစၥရပ္မ်ားႏွင့္ လံုးပမ္းလ်က္ရွိသည္။

ပထ၀ီအေနအထား
တည္ေနရာ
အာရွ အလယ္ပိုင္း ၊ တရုတ္နုိင္ငံ၏ အေနာက္ဘက္။

ေျမပံုအညႊန္း
အာရွ

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 191,300 sq km
ေရ - 7,200 sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
တရုတ္ - 858 km
ခါဇက္စတန္ - 1,224 km
ကာဂ်စ္စတန္ - 870 km
ဥဇဘက္ကစၥတန္ - 1099 km

ကမ္းရိုးတန္း
မရွိ (ကုန္းတြင္းပိတ္)

ရာသီဥတု
ေျခာက္ေသြ႔ေသာဥေရာပကုန္းမ ရာသီဥတုႏွင့္ တီယန္ရွန္ကုန္းျမင့္တြင္၀န္ရိုးစြန္းရာသီဥတု။ အေနာက္ေတာင္ဘက္ (ဖါဂါနာေတာင္ၾကား) တြင္အပူေလ်ာ့ပိုင္းရာသီဥတု ။ ေျမာက္ဘက္ေတာင္ေျခေဒသတြင္ အပူအေအးမွ်တ။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
တီယန္ရွန္ ကုန္းျမင့္ ႏွင့္ ေတာင္ၾကားေဒသမ်ား။ နိုင္ငံတစ္ခုလံုး ျမစ္၀ွမ္းမ်ားျဖင့္ လႊမ္းျခံဳထား။

မ်က္ႏွာျပင္အျမင့္ျခားနားခ်က္
အနိမ့္ဆံုးအပိုင္း ကာရာ - ဒါယာ - 132 m
အျမင့္ဆံုးအပိုင္း ဂ်န္ဂစ္ရွ္ ခိုကုစု - 7,439 m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
ေပါၾကြယ္၀ေသာ ေရအားလွ်ပ္စစ္ အရင္းအျမစ္ ၊ ေရႊေၾကာမ်ား ႏွင့္ ကမၻာရွားပါးသတၱဳေၾကာမ်ား ၊ ေဒသတြင္ထံုး ၊ေက်ာက္မီးေသြး ၊ေရနံ ႏွင့္ သဘာ၀ဓါတ္ေငြ႔၊နတ္ဖလင္း ၊မာက်ဴရီ ၊ဘစၥမြတ္ ၊ ခဲ ။ သြပ္။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 5,431,747 (2009)
လူဦးေရတိုးႏႈန္း 1.396 % (2009)
ေမြးဖြားႏႈန္း 23.31 / 1000 ဦးေရ (2008)
ေသဆံုးႏႈန္း 6.97 / 1000 ဦးေရ (2008)
ပွ်မ္းမွ်အသက္ က်ား - 65.43 ႏွစ္
မ - 73.64 ႏွစ္
စုစုေပါင္း - 69.43 ႏွစ္ (2009)

လူမ်ိဳး
ကာဂ်စ္စတန္

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး
ကာဂ်စ္ - 64.9 %
ဥဇဘက္ - 13.8 %
ရုရွ - 12.5 %
ဒန္ဂန္ - 1.1 %
ယူဂရိန္း - 1 %
အိုင္ဂါ - 1 %
အျခား - 5.7 %

ကိုးကြယ္မႈ
မြတ္စလင္ - 75 %
ရုရွေအာ္သိုေဒါ့ - 20 %
အျခား - 5 %

ဘာသာစကား
ကာဂ်စ ္ - 64.7 % (ရံုးသံုး)
ဥဇဘက္ - 13.6 %
ရုရွ - 12.5 % (ရံုးသံုး)
ဒန္ဂန္ - 1 %
အျခား - 8.2 %

ျမိဳ႕ေတာ္
ဘစ္ရွကက္ (Bishkek)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား