Argentina Republic

၁၀။ အာဂ်င္တီးနား (Argentina)
Argentina Republic

ေနာက္ခံသမိုင္း အက်ဥ္း
1816တြင္ ရီယိုပလာတာ ျပည္နယ္မ်ားသမဂၢ (United Provinces of the Rio Plata) က စပိန္ထံမွ လြတ္လပ္ေရး ေၾကျငာခဲ့သည္။ ဘိုလီဗီးယား၊ ပါရာေရြးႏွင့္ ဥရုေဂြးတို႔ အသီးသီး ခဲြထြက္ျပီးေနာက္ က်န္ရွိခဲ့ေသာနယ္ေျမသည္ အာဂ်င္တီးနား ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ႏိုင္ငံ၏လူဦးေရႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈတုိ႔သည္ ဥေရာပမွ ဆင္းသက္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ 1860 မွ 1930 အထိ ၀င္ေရာက္လာၾကသူမ်ား ျဖစ္ေသာ စပိန္ႏွင့္ အီတလီလူမ်ိဳး အမ်ားဆံုးျဖစ္သည္။ အာဂ်င္တီးနား သမိုင္းတြင္ 20 ရာစု အလယ္အထိ အရပ္သားႏွင့္ စစ္တပ္၊ ခဲြထြက္ေရးသမားမ်ားႏွင့္ ဗဟိုအုပ္ခ်ဳပ္ေရး လုိလားသူမ်ားအၾကား ျပည္တြင္းႏိုင္ငံေရး ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ ျပီးေနာက္ပိုင္း ပီရြန္နစ္ အာဏာရွင္စနစ္ (Peronist authoritarian) ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ျပီးေနာက္ပိုင္း အစိုးရ သစ္မ်ားတြင္လည္း ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မႈမ်ားေၾကာင့္ 1976တြင္ စစ္တပ္မွ အာဏာသိမ္းခဲ့သည္။ 1983တြင္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ျပန္လည္ အသက္သြင္းခဲ့သည္။ အခက္အခဲမ်ဳိးမ်ဳိးႏွင့္ ရင္ဆိုင္ခဲ့ရေသာ္လည္း အာဂ်င္တီးနား ၏ ဒီမိုကေရစီစနစ္ ဆက္လက္ရပ္ တည္ႏိုင္ခဲ့သည္။ 2001 - 02 စီးပြားပ်က္ကပ္တြင္ လူထုဆူပူအံုၾကြမႈမ်ားႏွင့္ ၾကား ျဖတ္္အစိုးရ သမၼတ မ်ားႏႈတ္ထြက္ရျခင္းစသည့္ အထင္ကရ အၾကပ္အတည္းမ်ား ရွိခဲ့သည္။ 2002တြင္ အဆိုးဆုံး အေျခအေနျပီးေနာက္ စီးပြားေရး ျပန္လည္ ဦးေမာ့လာခဲ့သည္။

ပထ၀ီ အေနအထား
တည္ေနရာ
ေတာင္အေမရိက တိုက္ေတာင္ပိုင္း ။ ေတာင္အတၱလႏိၱတ္ သမုဒၵရာႏွင့္ ထိစပ္လ်က္ရွိျပီး ခ်ီလီႏွင့္ ဥရုေဂြး ႏိုင္ငံအၾကား တည္ရွိသည္။

ေျမပံုအညႊန္း
ေတာင္အေမရိက တိုက္။

ဧရိယာ
ကုန္းေျမ - 2,736, 690 sq km
ေရ - 30,200 sq km
စုစုေပါင္း - 2766,890 sq km

ထိစပ္နယ္ေျမ
ဘိုလီးဘီးယား - 832 km
ဘရာဇီး - 1261 km
ခ်ီလီ - 5308 km
ပါရာေဂြး - 1880 km
ဥရုေဂြး - 580 km

ကမ္းရုိးတန္း
4989 km

ရာသီဥတု
အပူခ်ိန္သမမွ်တ။ အေရွ႕ေတာင္ပိုင္း မိုးေခါင္။ အေနာက္ေျမာက္ဘက္တြင္ အႏၱာတိက ေျမာက္ဘက္ စက္၀န္းႏွင့္ ကပ္လ်က္ရွိ။

ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္
ေျမာက္ဘက္ျခမ္းတြင္ က်ယ္ျပန္႕ေသာ ပမ္းပတ္(စ) (Pampas) ျမက္ခင္းလြင္ျပင္ရွိသည္။ အေနာက္ဘက္ နယ္စပ္တစ္ေလ်ာက္ ၾကမ္းတမ္းေသာ အမ္းဒီး(စ) (Andes) ေတာင္တန္းရွိ။

မ်က္ႏွာျပင္အထက္ျခားနားခ်က္
အျမင့္ဆံုး - စာရုိေအကြန္တာဂြာ - 6960 m
အနိမ့္ဆုံး - လာဂူနာ ဒယ္ကာဗြန္ - 105 m

သဘာ၀အရင္းအျမစ္
ေျမၾသဇာေကာင္းမြန္ေသာ ပမ္းပတ္ (စ) ျမက္ခင္းလြင္ျပင္၊ ခဲ၊ သြပ္၊သံျဖဴ၊ ေၾကးနီ၊ သံရုိင္း၊ မဂၢနီ၊ ေရနံ၊ ယူေရနီယံ။

လူ႔အရင္းအျမစ္
လူဦးေရ 40.482 သန္း (2008)
လူဦးေရတိုးႏႈန္း 1.068% (2008)
ေမြးဖြားႏႈန္း 18.11/1000 ဦးေရ
ေသဆုံးႏႈန္း 7.43/1000 ဦးေရ
ပွ်မ္းမွ်အသက္ က်ား - 73.11 ႏွစ္
မ - 79.77 ႏွစ္
စုစုေပါင္္္း - 76.36 ႏွစ္

လူမ်ဳိး
အာဂ်င္တိုင္း

တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးစု
လူျဖဴ (စပိန္ ၊အီတလီ အမ်ားစု) – 97%
မက္စတီဇို ၊အေမရင္ဒီယန္၊ အျခားလူျဖဴ မဟုတ္ေသာ လူမ်ဳိးစုမ်ား3%

ကိုးကြယ္မႈ
ရုိမန္တက္သလစ္ - 92%
ပရုိတတ္စတင့္ - 2%
ဂ်ဴး - 2%
အျခား 4%

ဘာသာစကား
စပိန္ (ရုံးသံုး)
အီတလီ ၊ အဂၤလိပ္ ၊ ဂ်ာမန္ ၊ ျပင္သစ္။

ျမိဳ႕ေတာ္
ဗ်ဴႏိုေအးရိ(စ္) (Buenos Aires)

Posted in: ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ား